[ Pobierz całość w formacie PDF ]

bardziej bezpośrednio zbliża się do woli Bożej niż wola innej istoty. Dlatego wola
przełożonego może stanowić jakby wtórną normę dla woli podwładnego.
3. W dwojaki sposób coś może być samorzutne: ze względu na samo dzieło, gdy
człowiek nie jest do niego obowiązany, oraz ze względu na osobę działającą, gdy
czyni coś dobrowolnie. Otóż działanie jest cnotliwe, godne pochwały i zasługujące
głównie dlatego, że pochodzi z woli. Stąd, chociaż posłuszeństwo jest obowiązkiem,
jeśli człowiek jest posłuszny z ochoczej woli, nie zmniejsza się jego zasługa,
zwłaszcza w obliczu Boga, który widzi nie tylko zewnętrzne uczynki, lecz także
wewnętrzną wolę.
Artykuł 2
CZY POSA
USZEC
STWO JEST CNOT
ODR
BN
?
Postawienie problemu. Wydaje się, że nie, gdyż:
1. Nieposłuszeństwo przeciwstawia się posłuszeństwu. Otóż nieposłuszeństwo jest
ogólnym grzechem, gdyż jak mówi św. Ambroży41, grzech jest nieposłuszeństwem w
stosunku do prawa Bożego. A więc posłuszeństwo nie jest cnotą odrębną, ale ogólną.
2. Każda cnota szczegółowa jest albo teologiczna, albo obyczajowa. Lecz
posłuszeństwo nie zalicza się ani do jednych, ani do drugich; nie należy bowiem ani
do wiary, nadziei i miłości, ani do cnót obyczajowych, nie stanowi bowiem złotego
środka między nadmiarem a niedomiarem, gdyż im bardziej ktoś jest posłuszny, tym
na większą pochwałę zasługuje; każda zaś cnota obyczajowa polega na złotym środku.
A więc posłuszeństwo nie jest cnotą odrębną.
3. Według św. Grzegorza42, posłuszeństwo jest tym więcej zasługujące i godne
chwały, im mniej zawiera własnej woli. Lecz każda cnota odrębna, tym bardziej jest
godna chwały, im więcej jest dziełem osobistej woli i wyboru, jak uczy Filozof42. A
więc posłuszeństwo nie jest cnotą odrębną.
4. O zróżnicowaniu gatunkowym cnót stanowią ich przedmioty. Przedmiotem zaś
posłuszeństwa jest rozkaz przełożonego, który może być różnorodny, zależnie od
różnych stopni przełożeństwa. A więc posłuszeństwo jest cnotą ogólną, zawierającą w
sobie wiele cnót szczególnych.
Ale z drugiej strony niektórzy moraliści zaliczają posłuszeństwo do składników
sprawiedliwości.
23
Odpowiedz
. Wszystkim dobrym uczynkom, mającym. odrębną rację dobroci,
odpowiada odrębna cnota, gdyż zadaniem cnoty jest spełnianie dobrych czynów.
Wykazaliśmy zaś w poprzednim artykule, że posłuszeństwo przełożonym odpowiada
porządkowi ustanowionemu przez Boga w świecie, a tym samym jest czymś dobrym;
dobro bowiem polega na umiarze, ładzie i porządku, jak się wyraził św. Augustyn43.
Odrębną zaś rację swej dobroci posłuszeństwo zawdzięcza swojemu odrębnemu
przedmiotowi. Pośród licznych bowiem powinności podwładnych względem
przełożonych odrębny charakter posiada uległość rozkazom zwierzchników.
Posłuszeństwo więc jest odrębną cnotą, posiadającą odrębny przedmiot, a mianowicie
rozkazy wydane bÄ…dz
w sposób wyraz
ny, bÄ…dz
to tak, że się można ich domyślić, czyli
domyślnie. Wola bowiem przełożonego, w jakikolwiek sposób ujawniona, jest
domyślnym rozkazem; posłuszeństwo zaś jest tym bardziej ochocze, gdy podwładny,
poznawszy wolę zwierzchnika, spełnia ją uprzedzając wyraz
ny rozkaz.
Rozwiązanie trudności, l. Nic nie przeszkadza, by dwie odrębne racje, wyróżniające
dwie odrębne cnoty, odnosiły się do tego samego przedmiotu materialnego (czyli
tworzywa). Np. żołnierz, broniąc obozu królewskiego przejawia męstwo, gdy ze
względu na dobro nie ucieka, mimo grożącego mu niebezpieczeństwa śmierci, a
równocześnie spełnia obowiązek cnoty sprawiedliwości przez posłuszeństwo swemu
Panu. Tak więc posłuszeństwo ze względu na przykazanie, będące jego przedmiotem,
zawiera się w uczynkach wszystkich cnót, ale nie we wszystkich cnotliwych czynach,
gdyż nie wszystkie są przykazane, jak to już widzieliśmy44. Bywają też pewne czyny,
które nie należą do żadnej innej cnoty, a przecież mogą być przedmiotem nakazu lub
nakazu, np. takie, które tylko dlatego są złe, gdyż są zakazane.
Stąd wynika, że posłuszeństwo w ścisłym znaczeniu, a więc zmierzające do
tego, co stanowi istotnościowy przedmiot rozkazu, jest cnotą odrębną, a nie-
posłuszeństwo jest odrębnym grzechem. Posłuszeństwo w tym ścisłym znaczeniu
wymaga, by podwładny wykonując jakąś czynność będącą przedmiotem
sprawiedliwości lub innej cnoty, miał zamiar spełnić rozkaz; nieposłuszeństwo zaś ma
miejsce wówczas, gdy ktoś czynnie zamierza pominąć rozkaz. Natomiast
posłuszeństwo w szerokim znaczeniu jako wykonanie tego wszystkiego, co może
podpadać pod przykazanie, jest cnotą ogólną, a nieposłuszeństwo w znaczeniu
niespełnienia tego na skutek jakiegokolwiek innego zamiaru, jest grzechem ogólnym.
2. Posłuszeństwo nie jest cnotą boską, czyli teologiczną, gdyż jego przedmiotem nie
jest zasadniczo Bóg, lecz przykazanie jakiegokolwiek przełożonego, które może być [ Pobierz całość w formacie PDF ]